Wałbrzych (niem. Waldenburg, czes. Valdenburk, Valbřich) - miasto położone nad rzeką Pełcznica w Górach Wałbrzyskich, w województwie dolnośląskim. Po reformie administracyjnej miasto na prawach powiatu, od 1 stycznia 2003 w powiecie wałbrzyskim, największe miasto w Polsce o takim statusie, obecnie rozpoczęły się rozmowy na temat przywrócenia Wałbrzychowi praw powiatu grodzkiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego.
Wałbrzych istniał już w 1305 roku, prawa miejskie uzyskał po roku 1400. Największy rozkwit miasto przeżywało w XIX wieku, wraz z rozwojem przemysłu - głównie górnictwa, przemysłu tekstylnego, produkcji porcelany i koksownictwa. Do niedawna duży ośrodek przemysłowy, centrum administracyjne województwa wałbrzyskiego oraz ośrodek górnictwa, obecnie gmina miejska o funkcjach przemysłowo-handlowo-usługowych z rozwijającymi się funkcjami ośrodka turystycznego, stolica powiatu wałbrzyskiego.
Pochodzenie nazwy miasta:
Niemiecka nazwa miasta, Waldenburg oznacza dosłownie "leśny gród". Miasto, nad którym wznosi się kopuła Chełmca (851 m n.p.m.), położone jest wśród zielonych wzgórz w centralnej części Sudetów Środkowych, na wysokości 450–500 m n.p.m., na pograniczu dwóch rejonów geograficznych: Pogórza Wałbrzyskiego i Gór Wałbrzyskich.
Niemiecki Waldenburg miał także swoje dialektyczne nazwy: Walmbrich, Walbrich. Ta właśnie nazwa występuje w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego". Na podstawie nazw niemieckich wytworzyły się następnie formy używane na terenie położonego nieopodal czeskiego obszaru językowego: Valdenburk oraz Valbřich. Ta ostatnia postać stała się podstawą polskiej nazwy Wałbrzych, ustalonej wraz z włączeniem miasta do Polski w 1945 r.
Historia:
Według relacji Ephraima Ignatiusa Naso, świdnickiego kupca, podanej w jego książce z 1667 – "Phoenix redivius ducatum Swidnicensis et Javroviensis", osada Waldenburg, pospolicie zwana Wallenberg, istniała już w 1191. Nazwę swą zawdzięczać miała pielgrzymkom do drewnianego kościółka na pagórku (niem. wallen – pielgrzymować), lub staremu grodowi pośród lasu. Ta druga wersja jest bardziej prawdopodobna, jest bowiem faktem, że w pobliżu tego kościółka, przy którym tryskało źródło wody mineralnej, istniał nizinny gród otoczony wałami i fosą. Stare zapisy podają nazwy: Waldenburg (1400 r.) i Waldenberg (1372 r.), co można przetłumaczyć jako "leśny gród" lub "leśna góra".
Palisadowy gród wałbrzyski, z wałem dochodzącym do 8 m wysokości, był słowiańskim okopem pierścieniowym. Miał 44 m długości i 32,5 m szerokości. W jego miejscu istniała prawdopodobnie osada słowiańska. Wydaje się więc, że Wałbrzych wyrósł z dawnego grodziszcza na pagórku, w pobliżu borów obszernej kotliny, do której zapuszczali się osadnicy z nizin, wąwozem Pełcznicy.
Historyczny rodowód miasta wywodzi się z czasów średniowiecznych, prawdopodobnie z końca XII w. W okresie tym istniała już leśna osada słowiańska, w której z biegiem lat powstał mały gródek warowny. Na jej miejscu dokonano lokacji miasta, w którym osadzono kolonistów. Pierwsza w pełni wiarygodna informacja o Wałbrzychu pochodzi z 1305 r. Z tego bowiem okresu zachował się dokument określający wysokość świadczeń parafii śląskich na rzecz biskupstwa wrocławskiego, wśród których został wymieniony także Wałbrzych. Status miasta Wałbrzych uzyskał w latach 1400–1426. Z roku 1426 pochodzi historyczna wzmianka o Wałbrzychu jako mieście liczącym ok. 200 mieszkańców.
Dzieje Wałbrzycha od 1278 r. związane były z losami księstwa świdnickiego, a od 1326 r. z księstwem świdnicko-jaworskim i zamkiem Nowy Dwór, wzniesionym ok. 1290 r. w Podgórzu na Górze Zamkowej przez Bolka I, księcia świdnickiego. W 1392 r. księstwo świdnicko-jaworskie przeszło pod panowanie Czech, a wraz z nimi w 1526 r. w skład państwa Habsburgów austriackich.
Miasto przez długi czas było miastem prywatnym, wielokrotnie zmieniając właściciela. Przez ponad 250 lat Wałbrzych i okoliczne wsie znajdowały się w posiadaniu rodu Czetryców, czego istniejącym śladem jest zespół pałacowy budowany w latach 1604–1628, tzw. Pałac Czetryców, obecna siedziba Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.
W 1738 r. miasto i przyległości kupił Konrad Hochberg, właściciel sąsiadującego zamku Książ, jednego z trzech największych w Polsce. W 1742 Wałbrzych, wraz z większością Śląska, wcielony został do Prus wskutek zwycięskiej wojny z Austrią. Tym samym zakończyły się prowadzone przez administrację austriacką prześladowania miejscowych protestantów. Po siedemdziesięciu latach pozostawania w rękach rodu Hochbergów miasto przestało być własnością prywatną i w 1808 r. zaczęło wieść niezależne życie.
Wieki XV i XVI to okres rozwoju rzemiosła tkackiego, którego apogeum przyniósł XVIII w. Był to równocześnie koniec wałbrzyskiego tkactwa. Jego miejsce zajęło włókiennictwo, a także górnictwo węglowe, dynamicznie rozwijające się od połowy XVIII w.
Według przekazów historycznych w roku 1604 Diprand Czetryc wydał "ordunek węglowy", który regulował sprawy wydobycia, magazynowania i sprzedaży węgla oraz wynagrodzenia gwarków. W roku 1747 czynnych było w Wałbrzychu 7 kopalń węgla, a w 1805 r. 54 szyby zatrudniały 895 górników.
Prawdziwy przełom dla miasta stanowił jednak wiek XIX i początek XX, kiedy to miał miejsce bardzo dynamiczny rozwój istniejących i nowo powstałych gałęzi przemysłu: włókienniczego, ceramicznego, szklarskiego, metalowego oraz górniczego. Do dzisiaj pracuje powstała w 1818 r. mechaniczna przędzalnia lnu, uruchomiona w 1920 r. odlewnia żeliwa i fabryka maszyn oraz od 1922 r. fabryka lin i drutu. Nadal z powodzeniem wyroby swe sprzedają dwie, z trzech istniejących, fabryki porcelany powstałe w 1829 i 1845 r. Wałbrzych, dotąd niewielkie i peryferyjnie położone miasteczko. przeżył okres intensywnej urbanizacji, przeradzając się w duży ośrodek przemysłowy i wchłaniając jako nowe dzielnice wsie położone w okolicznych dolinach. W 1871 r. Wałbrzych stał się wraz z Prusami częścią zjednoczonej Rzeszy Niemieckiej, korzystając z jej szybkiego rozwoju gospodarczego.
W miarę rozwoju miasta następowała rozbudowa jego infrastruktury komunalnej. Pierwsza linia kolejowa połączyła Wałbrzych i Wrocław w 1843 r., a od 1896 r. można było dotrzeć pociągiem do Kłodzka i Czech. Miasto uzyskało także wszelkie niezbędne urządzenia komunalne: elektryczność w 1896, gaz w 1868, wodociągi w 1905, komunikację tramwajową w 1898 r.
Obecny, nieregularny i rozległy układ urbanistyczny jest wynikiem zarówno górzystego ukształtowania terenu, jak i faktu, że większość obecnych dzielnic miasta wyrosła z wsi rozciągniętych wzdłuż górskich potoków. W 1856 r. Wałbrzych otrzymał nowy ratusz. Wśród zabudowy miejskiej zaczęły wyróżniać się obiekty przemysłowe, kominy i piętrzące się hałdy. Po I wojnie światowej zbudowano nową dzielnicę o charakterze wielkomiejskim (Neustadt, dziś Nowe Miasto), a socjaldemokratyczne władze miasta zainicjowały szeroko zakrojony program budowy osiedli socjalnych dla ludności robotniczej, kontynuowany następnie w okresie hitlerowskim. W 1939 r. miasto posiadało ok. 65 tysięcy mieszkańców.
II wojnie światowa nie spowodowała zniszczenia miasta, zajętego przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec. Miasto zostało przyznane Polsce. W przeciągu kilku powojennych lat większość dotychczasowych mieszkańców Wałbrzycha wysiedlono do Niemiec, choć ze względu na brak wyszkolonej kadry do obsługi przemysłu grupa Niemców pozostała w mieście aż do końca l. 50. Nastąpił dalszy wzrost przestrzenny Wałbrzycha przy zachowaniu ukształtowanego wcześniej charakteru przemysłowego. Granice administracyjne rosły dzięki dołączeniu kolejnych pobliskich gmin, jak i budowie nowych osiedli mieszkaniowych. Efektem tych zmian jest obecna powierzchnia miasta, wynosząca prawie 85 km².
Źródło: pl.wikipedia.org
Serdecznie zapraszamy na profil facebookowy Towarzystwa Miłośników Szczawna-Zdroju, na którym znajdziecie Państwo wiele ciekawych informacji na temat miasta. Wśród ostatnich informacji między innymi: Szczawieński zakład serwatkowy, włoskie noce w Parku Zdrojowym czy też pomnik w Parku Szwedzkim.
czytaj więcejPrzy ul. Kłodzkiej 12 w gminie Jedlina-Zdrój odnaleziono niewybuch. Po otrzymaniu zgłoszenia na miejsce natychmiast przybyła policja, która zabezpieczyła teren wokół pocisku. Specjaliści z zespołu pirotechnicznego Komendy Miejskiej Policji w Wałbrzychu dokonali wstępnej oceny, wskazując, że jest to pocisk artyleryjski z okresu II wojny światowej.
czytaj więcejUbiegłoroczne cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem. Również pomysł na ten rok z pewnością przyciągnie i mieszkańców i turystów odwiedzających Dzierżoniów. Pierwsza „Niedziela z historią” już 23 czerwca.
czytaj więcejRozpoczął się pierwszy etap zabezpieczenia ruin zamku Grodztwo w Kamiennej Górze. Miasto Kamienna Góra zleciło przygotowanie dokumentacji technicznej i uzyskanie pozwolenia na budowę, które mają zatrzymać degradację zabytku.
czytaj więcejSerdecznie zapraszamy na kameralne obchody 217 rocznicy II-giej Bitwy pod Strugą z 15 maja 1807 roku.
W obchodach będą uczestniczyli przedstawiciele Grupy Rekonstrukcji Historycznej - Baterii Organicznej Artylerii Konnej I Pułku Strzelców Konnych Woysk Xsięstwa Warszawskiego.